Zakończenie operacji „GreenBox – Opracowanie i wdrożenie innowacji związanych z mobilnym systemem do hydroponicznej produkcji pasz dla zwierząt gospodarskich”.

Przedstawiamy wyniki eksperymentu żywieniowego dla koni:

Całoroczna suplementacja paszą hydroponiczną niweluje błędy hodowców w karmieniu koni i zapobiega w demineralizacji i w chorobach koni. I nie tylko w okresie jesienno- zimowo- wiosennym ale również w okresie letnim, w którym wydawałoby się, że konie mają szeroki dostęp do paszy w postaci świeżych traw, ziół.

Jak się okazuje zapewnienie koniom odpowiedniej jakości paszy ma podstawowe znaczenie w hodowli, a szczególnie jeżeli mamy do czynienia z klaczami ciężarnymi, karmiącymi i źrebakami jak i końmi reprodukcyjnymi oraz końmi sportowymi.

W celu wyeliminowania niedoborów pokarmowych, poprawy żywotności i parametrów biochemicznych krwi zaleca się wprowadzenie do diety paszy hydroponicznej. Konie mają mały żołądek. Jego pojemość wynosi od 12. do 15. litrów. Żołądek konia jest mało rozciągliwy, dlatego karmienie go zbyt dużymi porcjami szkodzi jego zdrowiu.  Zaproponowano zatem następujące zmiany planu żywieniowego w badanym gospodarstwie

Zmiany planu żywienia  koni

Konie pozostają dość specyficzną grupą zwierząt z punktu widzenia wykorzystania pasz hydroponicznych jak również problematyki zmian żywieniowych. Wiele zagadnień wymagało zatem doprecyzowania i wyjaśnienia. Różna pozostaje również funkcja celu bo zależy nam w tym przypadku głównie na poprawie dobrostanu i utrzymaniu wysokiego statusu zdrowotnego. Doświadczenie przeprowadzono w jednostce bazującej na paszach dowożonych z zewnątrz. Symuluje to warunki funkcjonowania stajni praktycznie bez powierzchni paszowej. Niewątpliwe zalety stosowania proponowanych rozwiązań to stała, przewidywalna jakość. W przeciwieństwie do siana czy pasz objętościowych, które mogą różnić się wartością odżywczą w zależności od partii i warunków przechowywania, zielonka z systemów hydroponicznych ma stabilny skład i wysoką wartość biologiczną. Wysoka strawność i wartość odżywcza. Kiełki zbóż są łatwo przyswajalne i bogate w witaminy (A, E, witaminy z grupy B), minerały (wapń, fosfor, magnez, potas) oraz enzymy ułatwiające trawienie. Białko zawarte w kiełkach jest wysokowartościowe, a roślina w fazie kiełkowania przekształca część skrobi w cukry proste, co poprawia smakowitość. Świeżość i dostępność przez cały rok. Produkcja w systemach hydroponicznych jest niezależna od warunków klimatycznych. Hodowcy mogą zapewnić koniom zielonkę nawet w okresach, gdy pastwiska są niedostępne (np. zimą), unikając kosztów importu drogiego siana lub koncentratów. Oszczędność przestrzeni i zasobów. Uprawy hydroponiczne cechują się wysoką wydajnością na małej powierzchni. Można je prowadzić w pomieszczeniach, nie zużywając dużych powierzchni gruntu. Dodatkowo, dzięki zamkniętym obiegom wody, zużycie wody jest znacznie mniejsze niż w tradycyjnej uprawie polowej. Zielonka hydroponiczna, mimo wysokiej wartości, nie zawsze może całkowicie zastąpić tradycyjne pasze objętościowe. W przypadku koni zwykle jest stosowana jako dodatek, uzupełnienie diety, a nie wyłączna pasza.

         Ekonomicznie wyższe pozostają koszty wyprodukowania paszy. W zakładanym scenariuszu zaistniała konieczność zatrudnienia pracownika a lokalizacja w Warszawie. Doświadczenie obejmuje 180 dniowy eksperyment. Stado 16 szt koni podzielono na 8 żywionych w tym samym czasie standardowo i 8 z dodatkiem paszy hydroponicznej. Dzienne zapotrzebowanie paszy nie wymagało pełnego wykorzystania modułu.  Celowość zastosowania paszy hydroponicznej pozostaje odmienna niż w przypadku bydła. Technologia produkcji paszy jest przystępną cenowo i nowoczesną technologią produkcji hydroponicznej i agrobiologicznej. Możliwość produkcji zielonki przez cały rok, niezależnie od warunków klimatycznych i pogodowych, w wymaganych dla potrzeb gospodarstwa ilościach, po rozsądnych cenach – to realna szansa na jakościowe rozwiązanie problemów żywienia i rehabilitacji zwierząt, zwłaszcza w gospodarstwach ekologicznych oraz podniesienie efektywności produkcji zwierzęcej.

W badaniach zastosowano 1 kontener  SHM 300o przewidywanej wydajności 280 kg kiełków jęczmienia i owsa po 50% udziału. Przewidywane koszty w tabeli poniżej.

Koszty całkowite produkcji paszy hydroponicznej-konie dla 1 modułu SM 300

Średni koszt wyprodukowania paszy hydroponicznej wraz z kosztami pracy wyliczonymi na podstawie minimalnej stawki godzinowej dla 2024r wyniósł 0,45 zł/kg.

Zmiany planu żywienia niezwykle wrażliwych zwierząt jakimi są konie wymusiły doprecyzowanie kolejnych zagadnień. Proponowany plan żywienia zakładał dwukrotne podawanie paszy o następujących parametrach poddanych badaniom w celu określenia zmian stanu podstawowego w zależności od czasu.

Analiza składu podstawowego paszy w zależności od fazy żywienia

Problem racjonalnego żywienia koni pozostaje złożony niezależnie od zastosowania pasz hydroponicznych. Na rynku katalog gotowych mieszanek paszowych, zarówno w formie granulatów jak i musli, oraz suplementów mineralno-witaminowych jest bardzo bogaty. Ich stosowanie w połączeniu ze standardem «siano plus owies» pozwala najczęściej na dostarczenie koniowi zbilansowanej dawki pokarmowej odpowiedniej dla jego stanu fizjologicznego, kondycji i sposobu użytkowania.

Stosowanie gotowych mieszanek jest często uzasadnione nie tylko brakiem doświadczenia w samodzielnym bilansowaniu dawki pokarmowej lub brakiem dostępu do wszystkich cennych surowców paszowych.

 W przypadku koni sportowych, dostarczenie im w tradycyjnej paszy wyższego udziału wszystkich niezbędnych składników związanych z ich wysokimi potrzebami pokarmowymi uwarunkowanymi wyczynem, jest niemożliwe. I tu nie należy pozwalać sobie na eksperymenty i stosowanie niestandardowych dodatków.

W przypadku wyczynowego sportu nie dostarczenie energii, białka, witamin i związków mineralnych w sposób właściwy i zbilansowany może okazać się brzemienne w skutkach (szybka utrata formy czy osłabienie prowadzące do urazu). Choć dla niektórych hodowców fakty te pozostają trudne do zaakceptowania, w przypadku koni hodowlanych sytuacja ta jest zgoła bardzo podobna. Okres wiosenno-letni, obfitujący w dobrej jakości zielonkę, nie pozwala niestety na całoroczne zbudowanie rezerwuarów mineralno-witaminowych.

Problemu występowania okresowych deficytów i zwiększonego zapotrzebowania na składniki pokarmowe poszczególnych okresów fizjologicznych w hodowli (zwłaszcza III trymestr ciąży i laktacja) nie rozwiąże ani pastwisko, ani okazjonalne stosowanie dodatków paszowych.

Dążenie do optymalizacji kosztowej hodowli, choć w pełni racjonalne, nie może jednak przesłaniać ryzyka i zagrożeń związanych z „gospodarskim” sposobem karmienia, często ubogim w składniki mineralne, nierzadko też potencjalnie słabym co do jakości.

Nie dopuszczalne jest, aby konie hodowlane były karmione jak konie wykorzystywane w pracach polowych lub aby jedynym źródłem ich pokarmu była zielonka pastwiskowa (zwłaszcza w przypadku klaczy wysoko źrebnych, karmiących oraz źrebiąt).

Dobrej jakości siano i owies, wszystkim powszechnie znane jako standardowa pasza objętościowa i treściwa, są chętnie wykorzystywane w codziennym żywieniu i opiece nad koniem hodowlanym. Zawsze powinny one stanowić podstawę dawek pokarmowych.

Dobrej jakości siano to odpowiednia mieszanka traw z dodatkiem roślin motylkowych oraz z nieznacznym udziałem ziół. Pastwisko okresu wiosennego i letniego, wprowadzane powoli i racjonalnie, to doskonałe uzupełnienie całorocznego cyklu żywieniowego.

Sianokiszonka, tak chętnie wykorzystywana w kulturze anglosaskiej, o ile dobrze przygotowana i odpowiednio szybko skarmiana, choć nie stanowi jeszcze standardu żywieniowego w naszym kraju, staje się coraz bardziej popularna. Standardem w żywieniu koni jest oczywiście owies, ale białko owsa jest niepełnowartościowe i powinno być uzupełniane białkiem innych pasz (zielonka, siano, rośliny motylkowe).

Skrobia i tłuszcz (w tym nienasycone kwasy tłuszczowe) są natomiast w owsie na poziomie dobrym, dodatkowo uzupełnione o substancje śluzowe o właściwościach dietetycznych, a włókno obecne w łusce przeciwdziała pęcznieniu ziarna w żołądku. Podstawowa przewaga owsa nad innymi zbożami to prawie całkowity rozkład skrobi do cukrów prostych już w jelicie cienkim, dzięki czemu energia jest dla organizmu szybciej dostępna.

Standardowo zadajemy owies jako pełne ziarno – jest on wtedy dobrze naśliniony przeżuwany. Jeśli go gnieciemy lub śrutujemy, tłuszcz ulega przyspieszonemu utlenieniu, następuje rozkład witaminy E, a nie skarmiona szybko biomasa może ulec procesowi psucia (jełczenie).

 Dlatego jeżeli decydujemy się na podawanie owsa gniecionego, należy skarmiać go na bieżąco, w przeciągu 2-3 dni. I tu właśnie pojawia się możliwość zapewnienia paszy hydroponicznej owsa lub mieszanki owsa i jęczmienia. Ale owies to nie jedyne zboże wykorzystywane w żywieniu koni. Przykładowo uprawiany w naszej szerokości geograficznej jęczmień zapewnia więcej energii, nie powinien być podstawą końskiej diety (a jedynie jej str. 23  uzupełnieniem) z uwagi na niekorzystny stosunek wapnia do fosforu oraz skrobię, która z jednej strony jest tutaj źródłem energii, lecz z drugiej jej ziarenka są ciasno upakowane w ziarnie jęczmienia i bez termicznej obróbki tego zboża zawarta w nim skrobia jest trudniej dostępna dla organizmu konia.

Z uwagi na twardość łuski odmiany europejskiej (innej od stosowanej w żywieniu koni odmianie ze Środkowego Wschodu) jęczmień powinien być zadawany koniom w formie ześrutowanej lub parowanej. Jeszcze bardziej niekorzystny stosunek wapnia do fosforu, który może zakłócić u młodych koni procesy wzrostu, występuje w pszenicy.

 Dodatkowo gluten pszeniczny grozi niebezpieczeństwem tworzenia się brył w przewodzie pokarmowym.

 Dlatego przyjmuje się, iż udział ziarna pszenicy w dawce pasz treściwych powinien być niewielki. Zadaje się je gniecione lub grubo śrutowane, zwilżone lub też w całości namoczone. Otręby pszenne stanowią natomiast wartościowy dodatek w przypadku żywienia klaczy wysoko źrebnych oraz karmiących, przypisuje się im bowiem właściwości korzystne dla procesu mlekotwórczego.

 Ze względu jednak na wspomnianą wcześniej dużą zawartość fosforu nie należy skarmiać nimi przez długi okres, gdyż mogą przyczynić się do potencjalnej utraty równowagi mineralnej.

W przypadku źrebiąt młodzieży, ogierów kryjących oraz koni w treningu sportowym, otręby pszenne powinny stanowić jedynie dodatek meszu, zadawanego najczęściej 2-3 razy w tygodniu. Kukurydza, która tak jak jęczmień może być wykorzystana jako energetyczny dodatek w dawkach pokarmowych, posiada stosunkowo niewiele białka i włókna. Jest także uboga w składniki mineralne (szczególnie wapń). Jeśli jest zadawana (z uwagi na jej kaloryczność), należy ją skarmiać grubo ześrutowaną, gdyż drobno zmielone ziarno może przyczynić się do zaburzeń trawiennych. Podobnie jak w innych wypadkach, tak przygotowana śruta musi być skarmiona w ciągu 2-3 dób, ulega bowiem szybkiemu zepsuciu.

Tak jak i w przypadku jęczmienia, energia kukurydzy jest dużo łatwiej dostępna dla organizmu konia po poddaniu jej ziarna obróbce hydrotermicznej. Natomiast w przypadku żyta, które ma bardzo twarde ziarno, dodatkowo wykazując skłonność do pęcznienia i zbrylania się w przewodzie pokarmowym konia, stając się często bezpośrednią przyczyną kolek, stosowanie go w żywieniu koni jest niewskazane. Hodowcy koni wykorzystując surowce paszowe pochodzące z własnego gospodarstwa powinni pamiętać, iż do wykorzystania żywieniowego w długim terminie nadają się wyłącznie surowce odpowiednio magazynowane i bardzo dobrze oczyszczone.

 Złe przechowywanie (warunki termiczne, wilgotność, łatwa dostępność dla roznoszących zakażenia gryzoni) może doprowadzić do rozwoju mykotoksyn, które w istotny sposób mogą zaburzyć procesy trawienne w organizmie i doprowadzić do jego zatrucia.

Złe oczyszczenie tych płodów może z kolei doprowadzić do poważnych zatruć patogenami chorobotwórczymi. Niezależnie od powyższego, żywienie paszami gospodarskimi wymaga dodatkowo uzupełnienia substancji mineralnych i witamin, zarówno przy wykorzystaniu gotowych mieszanek mineralno-witaminowych jak i lizawek solnych. Szczególnie istotne jest podejście do karmienia koni sportowych. Kluczową rolę uzupełniającą wobec podstawowej dawki pokarmowej u koni sportowych odgrywa zapotrzebowanie w elektrolity.

Do najważniejszych pierwiastków, wymagających kategorycznego uzupełniania u konia w ciężkim treningu i wyczynie należy zaliczyć głównie sód i chlor, które regulują wodno-elektrolitową gospodarkę organizmu i ciśnienie osmotyczne w komórkach oraz potas, który utrzymuje odpowiednią pobudliwość nerwów i mięśni, m.in. aktywując enzymy biorące udział w glikolizie i fosforylacji oksydacyjnej. Niedobór, głównie sodu, jest u koni sportowych zjawiskiem stosunkowo powszechnym, a sprzyja temu długotrwały wysiłek i wysokie temperatury powietrza. Deficyt potasu jest natomiast rzadko spotykany, jedynie przy długotrwałych biegunkach lub jednostronnym żywieniu ziarnem zbóż.

W suplementacji konia sportowego warto również zwrócić uwagę na stosunek wapnia do fosforu. Zwykle jest on przyjmowany jako 2:1 i choć badania wskazują na tolerancję organizmu na większą ilość fosforu, to dawka nie powinna zawierać go więcej niż wapnia. Fosfor w dużej ilości występuje w ziarnie zbóż, a wapń w zielonkach oraz w sianie, zwłaszcza z koniczyny. Ponieważ dieta koni sportowych oparta jest głównie na paszy treściwej, fosfor jest dostarczany w wystarczającej ilości.

Problemem może być zaopatrzenie w odpowiednią ilość wapnia. Jego niedobór w średnim i długim terminie powoduje przede wszystkim osłabienie układu kostnego, wpływa też na pracę serca i nadmierną pobudliwość układu nerwowego. Jest to bardzo ważny pierwiastek dla organizmu. Znacząca rola wapnia w diecie koni sportowych jest często bagatelizowana.

Kojarzony jest bardziej jako pierwiastek istotny w żywieniu koni hodowlanych, dla których jest to oczywiście jeden z kluczowych makroelementów diety, ale równie ważną funkcję odgrywa on w żywieniu koni wyczynowych i nie można o nim zapominać bilansując dawki dla koni sportowych. W przypadku koni wyczynowych musimy zwracać uwagę na właściwe zaopatrzenie organizmu we wszystkie minerały i witaminy, gdyż wspierają one działanie większości enzymów oraz przebieg wielu procesów i przemian. Są też często „spoiwem” łączącym wiele funkcji organizmu.

Oprócz wyżej wymienionych elektrolitów i wapnia, na szczególną uwagę dla koni wyczynowych zasługuje witamina E i C oraz selen. Są to elementy, na które zapotrzebowanie konia w intensywnym treningu jest wyższe niż w przypadku lżej pracujących koni wierzchowych. Wiąże się to z antyoksydacyjną rolą jaką pełnią te witaminy i ich dużym wpływem na szybszą regenerację mięśni i całego organizmu po intensywnym wysiłku.

W tym obszarze hodowcy popełniają coraz mniej błędów – świadomość potrzeby dodatkowego podania wymienionych elementów jest stosunkowo duża i w zasadzie w diecie prawie każdego konia sportowego znajduje się suplement zawierający witaminę E, C oraz selen. W przypadku pozostałych makro- i mikroelementów oraz witamin ich zapotrzebowanie u konia wyczynowego nie wzrasta aż tak znacząco. Przy doborze dodatkowych suplementów, nie „faszerujemy” koni sportowych nadmiernymi ilościami koncentratów.

Podobnie jak potencjalnie nadmierna suplementacja, częstym problemem żywieniowym jest także przekarmianie koni, które przyczynia się istotnie do mniejszej wydolności organizmu konia. Dochodzi do tego na skutek zadania zbyt dużej dawki paszy treściwej rano, przed konkursami, lub z powodu nie zapewnienia koniowi wystarczającej ilości czasu na jej strawienie.

Prowadzi to do zaburzeń w trawieniu, a w skrajnych przypadkach, oczywiście bardzo rzadkich, do pęknięcia żołądka. Należy pamiętać, że dawka paszy treściwej nie powinna zwykle przekraczać 2-2,5 kg, lecz przed konkursami, treningiem i transportem należy ją ograniczyć do 1,5 kg. Po każdym posiłku zwierzę powinno mieć co najmniej godzinę na trawienie i odpoczynek. W celu dostarczenia odpowiedniej ilości składników pokarmowych, najlepiej jest zadawać koniom często małe porcje paszy (najlepiej 3-4 razy dziennie). W żywieniu koni wszystkie zmiany, które wprowadzamy mamy dobrze zaplanowane. Przewód pokarmowy konia jest ukształtowany w taki sposób, że każde „rozregulowanie” warunków, do których jest przyzwyczajony, może nieść ze sobą nieprzyjemne konsekwencje. Zmiana paszy na inną powinna odbywać się stopniowo i ostrożnie.

Najkorzystniej jest zmieszać na początku niewielką ilość nowej paszy z paszą wcześniej skarmianą, w czasie kolejnych dni zwiększać stopniowo ilość nowej, jednocześnie zmniejszając udział poprzedniej. Pamiętając również o niewielkiej pojemności żołądka konia, zadawana porcja paszy treściwej musi być mała i dobrze zbilansowana.  Bardzo istotne pozostaje także przestrzeganie stałych godzin karmienia, co ze względu na konieczność dostosowania się do godzin startów na zawodach, jest często kłopotliwe, a w związku z tym zaniedbywane. Pamiętajmy jednak, że nieregularność karmienia sprzyja powstawaniu chorób metabolicznych, a przede wszystkim wrzodów żołądka.

Wprowadzenie do diety koni hodowlanych w cyklu całorocznym diety opartej na skiełkowanych zbożach, głównie owsie i jęczmieniu dostarczy koniom hodowlanym w dużym zakresie witamin, mikro i makroelementów, pierwiastków i związków biochemicznych oraz dobrze przyswajalnych związków metabolicznych wpływających na stan zdrowia konia i jego zdolności reprodukcyjne lub wysiłkowe.

Całoroczna suplementacja paszą hydroponiczną niweluje szeroko opisane powyżej błędy hodowców w karmieniu koni i zapobiega w demineralizacji i w chorobach koni. I nie tylko w okresie jesienno- zimowo- wiosennym ale również w okresie letnim, w którym wydawałoby się, że konie mają szeroki dostęp do paszy w postaci świeżych traw, ziół.

Jak się okazuje zapewnienie koniom odpowiedniej jakości paszy ma podstawowe znaczenie w hodowli, a szczególnie jeżeli mamy do czynienia z klaczami ciężarnymi, karmiącymi i źrebakami jak i końmi reprodukcyjnymi oraz końmi sportowymi.

W celu wyeliminowania niedoborów pokarmowych, poprawy żywotności i parametrów biochemicznych krwi zaleca się wprowadzenie do diety paszy hydroponicznej. Zaleca się stosować od 3,0 do 3,5% paszy w relacji do masy konia. Konie mają mały żołądek. Jego pojemość wynosi od 12. do 15. litrów. Żołądek konia jest mało rozciągliwy, dlatego karmienie go zbyt dużymi porcjami szkodzi jego zdrowiu. W trakcie badań przeprowadzono również kompleksową analizę paszy hydroponicznej. W zależności od rodzaju i wilgotności wewnętrznej ziarna suchą masę określono na poziomie 15 – 18 %.

Analiza paszy hydroponicznej uzyskanej z jęczmienia

 Analiza kosztów wytworzenia paszy wskazuje, iż przy aktualnym dla badań układzie cen pasz z zakupu subsydiowanie pozostałych składników diety paszą hydroponiczną pozostaje opłacalne.

Dzienne koszty żywienia 8 koni grupy kontrolnej i 8 koni grupy eksperymentalnej

Na żywieniu z wykorzystaniem kontenerowej technologii SM 300 jesteśmy w stanie zaoszczędzić 24 grosze dziennie. W czasie 180 dniowego eksperymentu innowacyjny plan żywieniowy okazał się o 345,6 zł tańszy w odniesieniu do 8 utrzymywanych sztuk. Istotne pozostają również informacje o paszy niewykorzystanej. Ilość niewyjedzonej paszy u koni jest ważnym wskaźnikiem zarówno efektywności żywienia, jak i dobrostanu zwierzęcia. Monitorowanie i kontrolowanie ilości pozostawionej paszy pomaga zoptymalizować dietę konia, zminimalizować koszty oraz zapobiec marnotrawstwu. Zazwyczaj pozostawienie około 10-15% podanej paszy objętościowej jest uważane za normalne. To pozwala na naturalne uzupełnianie paszy przez konia w ciągu dnia. Jeśli ilość niewyjedzonej paszy przekracza 20%, może to wskazywać na problemy z dietą, jakością paszy lub stanem zdrowia konia. W przypadku mieszanki dzienną ilość niewyjedzonej paszy ograniczono z 15 do 10 %. Konie chętniej pobierały dawki z zastosowaniem składnika hydroponicznego.